CZĘŚĆ III
OKOLICE m. BIAŁEGOSTOKU
SUPRAŚL
Najbardziej interesujacą miejscowością, oddaloną o 16 km na północo - wschód od Białegostoku, jest miasteczko Supraśl nad rzeka Supraślą, pośród olbrzymich kompleksów lasów. Autobusy Autokomunikacji Miejskiej kursują w lecie co 2 godziny. Ludność miasteczka mieszana: Polacy, Żydzi, Niemcy, Rosjanie i Białorusini. Supraśl jako wieś sięga swymi początkami XVI wieku (w starych dokumentach zwana Sprząślą). Posiada jeden z rzadkich i najpiękniejszych zabytków architektonicznych w Polsce, a mianowicie kościół - niegdyś cerkiew oo. Bazylianów, którym miejscowość swój pierwszy rozwój zawdzięcza. Osobliwość tego zabytku, który przy wjeździe do Supraśla już z daleka nas wita, polega przede wszystkim na tym, że jest to kościół warowny, jakich tylko kilka jest w Polsce, jak również i na tym, że jest tu niesłychanie ciekawe rozwiązanie przez połączenie stylu gotyckiego z bizantyjskim.
Całość przedstawia się bardzo pięknie tak z daleka z nad rzeki, jak i z bliska z podwórca klasztornego, skąd daje się spostrzec układ dekoracyjny cegieł, podobnie jak się to widzi w starych świątyniach gotyckich budowanych z cegły zwykłej, ale przeplatanej ornamentacyjnie cegłą o barwnej polewie. Wewnątrz uderzają w oczy widza niby duchy, namalowane postaci świętych, w stylu i układzie bizantyjskim, jakimi są zdobione ściany starych cerkwi w Małopolsce Wschodniej i na Bukowinie.
Kościół i klasztor oo. Bazylianów w Supraślu
Układ poziomu cerkwi można zaliczyć do założeń tak centrycznych jak i nawowych. Zaznaczają się tu trzy nawy, ale układ centryczny jest także zachowany, tylko kopułę zastępuje wieża środkowa. Robi ona wrażenie jakiegoś pięknie dekorowanego graniastosłupa.
Malowidła pochodzą z r. 1557 i miał je malować zakonnik z Serbii.
Największą ozdobą cerkwi są robione około r. 1640 w Gdańsku carskie wrota (ikonostas) w stylu barokowym. Są one bardzo bogato złocone i rzeźbione w drzewie. Szczególnie odznaczają się drzwi ikonostasu. Całość widziana jest najlepiej z chóru kościelnego, z którego widać doskonale dużą ilość ściennych malowideł.
Przez chór, wąskimi niewygodnymi schodami można wejść na wieżę narożną, skąd rozciąga się piękny widok na miasto, rzekę Supraśl, pola i lasy.
Supraśl - kościół i klasztor
W kruchcie u wejścia do cerkwi sklepienie ma późnogotycki rodzaj sklepień kryształowych, reszta należy częściowo do krzyżowych, kryształowych i gwiaździstych.
Obecnie oddano kościół i zabudowania klasztorne oo. Selezjanom, którzy chętnie udostępniają turystom zwiedzanie kościoła i klasztoru wraz z katakumbami, zawierającymi resztki kości dawnych zakonników oo. Bazylianów.
Od frontu oddzielają kościół budynki dawnego klasztoru, mur i na wprost wejścia okazała brama z wieżą zegarową.
Wojewoda nowogródzki Aleksander Chodkiewicz i metropolita Józef Soltan są założycielami i fundatorami klasztoru z kościołem w Supraślu. Akta nadawcze wydane przez króla Aleksandra w r. 1504 i Zygmunta Starego w r. 1509 potwierdzają prawa i przywileje obejmującyh fundację oo. Bazylianów.
W początkach XVII wieku metropolita Leon Kiszka zakłada tu pierwszą na wschodnich obszarach Rzeczypospolitej papiernię obok istniejącej już drukarni. Jednocześnie przy klasztorze powstaje cenna biblioteka, posiadająca zabytek z Xl wieku tzw. "rękopis Supraślski". W r. 1839 rząd rosyjski zmusił oo. Bazylianów do przyjęcia prawosławia.
W r. 1876 część cenniejszych zbiorów archiwalnych przewieziono do archiwum archidiecezji wileńskiej.
Po odzyskaniu niepodległości odebrano cerkiew mnichom rosyjskim i początkowo w zabudowaniach klasztornych umieszczono szkołę rolniczą, ale w r. 1932 oddano klasztor zakonnicom matki Boskiej Miłosierdzia (Magdalenki). W r. 1934-35 mieszkały tu Szarytki, we wrześniu 1935 r. objęli klasztor wraz z dawną cerkwią Salezjanie, zajmując się wychowaniem młodzieży.
Miasteczko Supraśl posiada fabrykę sukna H. Cytrona, zatrudniającą około 550 robotników.
W Supraślu znajduje się Zarząd Miejski, Posterunek P.P., urząd pocztowy i telegraficzny, Dom Ludowy, kościół ewangelicki zbudowany w r. 1886, kościół katolicki zbudowany w r. 1861-63. paświęcony i oddany wiernym dopiero w r. 1868, na skutek interwencji ambasadora austriackiego u władz rosyjskich, pawilon leśny jako letnia restauracja, kawiarnia i cukiernia z dancingiem, restauracja podrzędna w Rynku oraz kilka pensjonatów w lesie.
Znajduje się tu kąpielisko, plaża i przystań kajakowa.
Supraśl przekształca się w miasteczko uprzywilejowane w znacznym stopniu dla przemysłu jednocześnie z okresem prześladowań polskości. Założenie fabryki sukna przez Wilhelma Zacherta w r. 1833 pociągnęło za sobą innych osadników i przemysłowców niemieckich.
W r. 1857 Supraśl ma już 6 fabryk, w których pracuje okuło 800 robotników.
Obecnie Supraśl, mimo fabrycznego przemysłu, rozwija się w kierunku turystyczno-letniskowym.